Welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben impact op ergotherapie?

Ergotherapeuten ervaren in hun beroep welke trends er spelen in zorg en welzijn. Ze verhouden zich tot de heersende opvattingen over gezondheid en zorg en het beleid dat daarvoor gemaakt wordt. Ook ontwikkelingen in de samenleving zoals technologische vooruitgang en demografische ontwikkelingen – denk aan de vergrijzing en de krimp van de beroepsbevolking – hebben invloed op ergotherapie. En natuurlijk vragen ook wereldwijde opgaven zoals duurzaamheid, klimaatverandering en migratie om serieuze reflectie binnen het beroep.

Ontwikkelingen in de samenleving

Technologische en medische vooruitgang dragen bij aan de toename van de levensverwachting, doordat mensen vaker van ziektes genezen of er beter (en langer) mee kunnen leven. Ook biedt internet mensen de mogelijkheid om zelf informatie in te winnen over hun gezondheid.

Anderzijds zijn er mensen die door beperkte digitale vaardigheden juist veel moeite hebben met de technische vooruitgang en de digitale wereld van de zorg. Technologie is minder toegankelijk en toepasbaar voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, waardoor zij barrières ervaren bij de toegankelijkheid van de zorg.89 Ergotherapeuten zijn experts in het adviseren over hulpmiddelen en technologische voorzieningen en het wegnemen van barrières voor participatie.

Ook demografische veranderingen hebben invloed op zorg en welzijn. De bevolking groeit, er komen meer ouderen: vergrijzing, meer mensen met een chronische aandoening, minder jongeren, meer mensen met een migratieachtergrond en meer alleenstaanden. Vooral doordat er steeds meer ouderen komen en doordat meer mensen (gemiddeld steeds langer) met een of meer chronische aandoeningen leven, nemen de zorguitgaven al lange tijd toe.60

In de afgelopen decennia is de manier waarop wordt gedacht over zorg en welzijn geleidelijk veranderd. Waar de nadruk eerder lag op ziekte en zorg, ligt de focus nu op gezondheid, gedrag en maatschappij.64 In plaats van de ziekte en de aandoening staat het functioneren van mensen centraal. Functioneren wordt beschreven als het ‘in staat zijn van mensen om zo veel mogelijk het leven te leiden dat ze willen leiden’.27Dit sluit aan bij het kerndomein van ergotherapie.

De overheid vraagt van mensen om steeds meer verantwoordelijkheid te nemen voor hun gezondheid. Er wordt van mensen verwacht dat zij eerst een beroep doen op mantelzorg en steun vanuit hun eigen sociale omgeving (informele zorg), voordat er formele zorg wordt ingeschakeld. Ouderen met een zorgbehoefte en mensen met een chronische aandoening blijven ook langer thuis wonen.65 Niet alle burgers kunnen in dezelfde mate regie voeren over het eigen leven, wat resulteert in een toename van gemarginaliseerde groepen in onze samenleving.66 Ergotherapeuten hebben een rol in het ondersteunen en versterken van personen met een kwetsbare positie in de samenleving. Zij werken steeds meer samen met de sociale omgeving van mensen en betrekken waar mogelijk de informele zorg bij de interventie.38

Reablement is een persoonsgerichte, holistische benadering gericht op hoe de persoon zijn dagelijks handelen weer kan uitvoeren op de manier die voor de persoon betekenis heeft.95 Het is een multi-professionele interventie voor thuiswonende mensen, vaak ouderen om functionele achteruitgang te voorkomen.96 In Nederland is reablement onderdeel van het programma Waardigheid en trots in de regio97, waarbij ergotherapeuten, fysiotherapeuten en wijkverpleegkundigen samenwerken. In Denemarken wordt de reablement benadering veel gebruikt en dit land loopt in Europa hiermee voorop.

Het welvaartsniveau in Nederland is hoog. Toch komt armoede voor en is er een groot verschil in gezondheid tussen personen met een lage en een hoge sociaaleconomische status (SES). Mensen met alleen basisonderwijs of vmbo leven gemiddeld vijftien jaar in verminderde gezondheid en in totaliteit zes jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding.98 Daarnaast spelen bij personen met een migratieachtergrond ook andere risicofactoren voor de gezondheid een rol. Die kunnen te maken hebben met de migratiegeschiedenis en een andere beleving van ziekte, maar ook met andere verwachtingen van de zorg en voorzieningen die niet aansluiten of minder toegankelijk zijn, zoals huisvesting, opleiding en werk, evenals met (ervaren) discriminatie.99

Drie op de tien mensen heeft lage gezondheidsvaardigheden (health literacy). Deze vaardigheden zijn essentieel om een actieve rol te kunnen spelen in de eigen gezondheid en zorg. Verschillen in gezondheidsvaardigheden worden wereldwijd gezien als een belangrijke oorzaak van gezondheidsverschillen tussen mensen.100 Ergotherapie is gericht op het meedoen van alle mensen in het dagelijks en maatschappelijk leven. Voor ergotherapeuten is het daarom belangrijk om rekening te houden met de (digitale) gezondheidsvaardigheden.

Landelijk beleid in zorg en welzijn

In 2018 is in Nederland het Nationaal Preventieakkoord gesloten,32 met als doel dat Nederlanders gezonder en vitaler worden. Daarbij is er aandacht voor mensen met een lage SES en het verbeteren van hun gezondheid. Naar aanleiding van dit akkoord is de Kennis- en Innovatieagenda (KIA) 2020-2023 ontwikkeld.101 De KIA heeft als missie dat mensen langer in goede gezondheid leven en dat gezondheidsverschillen in de samenleving kleiner worden. Dit wordt bereikt door veranderingen in de leefomgeving, door de zorg aan te bieden op de juiste plek en door mensen met chronische aandoeningen en dementie betere perspectieven te bieden. Verder sluiten de uitgangspunten van ergotherapie aan bij de ‘Juiste Zorg op de Juiste Plek’30 en bij ‘Passende zorg’31. Dat is een aanpak om ervoor te zorgen dat iedereen ook in de toekomst goede zorg kan krijgen. Daarbij gaat het om zorg die werkt en waarbij cliënt en zorgverlener samen beslissen. Bij passende zorg is er minder focus op ziekte en behandeling en meer inzet op gezondheid en wat iemand wel kan.

Preventie op verschillende niveaus

In overheidsbeleid wordt ingezet op preventie. Dat is kansrijk voor ergotherapie. De World Federation of Occupational Therapy (WFOT) benoemt ergotherapie als een professie die erop gericht is gezondheid en welbevinden te bevorderen met preventie en interventie. Om een gezonde leefstijl te bevorderen, kan per doelgroep preventie gericht ingezet worden.102Ergotherapeuten dragen bij aan:

Selectieve preventie

deze richt zich op bevolkingsgroepen die een verhoogd risico hebben op beperkingen in het leven. Zoals het geven van leefstijladviezen over meer bewegen binnen de dagelijkse activiteiten voor mensen met bijvoorbeeld een depressie of hart- en vaatziekten.

Geïndiceerde preventie

deze richt zich op personen met beginnende klachten of symptomen van een aandoening. Doel is voorkomen dat de aandoening ontstaat of dat de gezondheid verder geschaad wordt. Een voorbeeld is het screenen van oudste kleuters op het risico van het ontwikkelen van schrijfmoeilijkheden.

Zorggerelateerde preventie

deze richt zich op personen die een aandoening hebben. Doel is de ziektelast te verlichten en complicaties en comorbiditeit te verminderen. Voorbeelden van tertiaire preventie zijn het bieden van een zelfmanagementprogramma voor personen met een chronische aandoening zodat ze beter leren omgaan met hun aandoening, training van de activiteiten van het dagelijks leven bij mensen na een beroerte en een kind met autisme leren omgaan met de prikkels uit de omgeving.

Duurzaamheid

Aandacht voor duurzaamheid is een belangrijk thema in de ergotherapie, omdat de omgeving veel invloed heeft op het dagelijks handelen, de participatie, de gezondheid en welbevinden van mensen. Duurzame ontwikkelingen dragen op economisch, ecologisch, politiek en/of sociaal vlak bij aan een gezonde aarde met welvarende bewoners. De World Federation of Occupational Therapy (WFOT) heeft uitgangspunten opgesteld om bij te dragen aan duurzaamheid, gericht op het vermogen van mensen om in hun huidige behoeften te voorzien zonder de behoeften van toekomstige generaties in gevaar te brengen.103

De duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals/SDG’s)75 van de Verenigde Naties zijn opgesteld om wereldwijd armoede, ongelijkheid, onrecht en klimaatverandering tegen te gaan. Ergotherapeuten kunnen hieraan bijdragen door praktijk, onderwijs en onderzoek te koppelen aan de 17 SDG’s 100